Marx-Engels ve Osmanlı Toplumu

Osmanlı Devleti, Doğu Sorunu başlığı altında 19. yüzyıl
diplomasisinin başlıca çatışma alanı oldu. Doğulu kimliğini
giderek kaybeden, fakat ıslahat ya da çağdaşlaşmayı da bir
türlü başaramayan Osmanlı toplumu, bu yüzyılda her köşesini
arşınlayan bir gezginler ordusunun hayal gücünü kamçıladı.
Dahası, çok sayıda düşünür ve bilim adamının gözlem ve
analizine de malzeme teşkil etti. Öyle ki bunlar arasından,
Auguste Comte gibi, Osmanlı devlet adamlarına reform
tasarıları sunanlar bile çıktı. Oysa bu konuda en nüfuz edici
çözümlemeleri, Osmanlı toplumunu sadece genel ve nesnel
veriler çerçevesinde yorumlamakla yetinmeyen, fakat yıllarca
gazeteci olarak da izleyen Marx ve Engels yaptılar. Bu
çözümlemeler kapitalizmin eşitsiz ve bağlantılı gelişme yasası
içinde Osmanlı dönüşümünü ve bu bağlamda sanayileşme ve
uluslaşma süreçlerini engelleyen öğeleri de aydınlatıyordu.